نویسندگی در تحقیقات دانشجویان

سخن سردبیر   editorial   مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان   دوره یازدهم، بهمن و اسفند 1391، 512 - 511     نویسندگی در تحقیقات دانشجویان   authorship in students’ research        محسن رضائیان [1]   m. rezaeian دانشجویان رشته های مختلف، به ویژه رشته های مرتبط با سلامت، ممکن است در دوران دانشجویی خود اقدام به انجام تحقیقاتی زیر نظر یک یا چند استاد راهنما بنمایند. بخشی از این تحقیقات، در قالب پایان نامه های دانشجویی شکل می گیرند، در حالی که برخی دیگر ممکن است بر اساس طرح های تحقیقاتی دانشجویی خودجوش انجام پذیرند. اهمیت این قبیل تحقیقات از نظر گسترش توانمندی های پژوهشی دانشجویان، پاسخ به سؤالات و مشکلات جامعه و حتی تعمیق و گسترش مرزهای دانش بر کسی پوشیده نیست. تحقیقات دانشجویی، از اهمیت شایان توجهی به ویژه در جوامع در حال توسعه ای که با کمبود محققین حوزه های سلامت روبرو هستند، برخوردار می باشند. اگر چه مانند هر تحقیق دیگری، بایستی از همان ابتدا که طرح پژوهشی تدوین می شود، تکلیف تعداد و ترتیب نام نویسندگان مقاله حاصل از تحقیق مشخص گردد، با این وجود، همواره این سؤال مهم مطرح می گردد که دانشجو یا استاد راهنما، کدامیک باید نویسنده اصلی مقاله حاصل از تحقیق دانشجویی باشند؟ این سؤال از آن جهت اهمیت دارد که شواهد موجود نشان می دهند موضوع جر و بحث نویسندگی ( authorship dispute ) در تحقیقات دانشجویی مانند سایر تحقیقات، بلکه در مواردی بیشتر از سایر تحقیقات، رخ داده و رسیدگی به آن حائز اهمیت فراوانی می باشد. بنابراین، هدف از نگارش این سخن سردبیری ارائه پاسخ مناسب به سؤالات فوق می باشد. در این خصوص می توان به این نکته اشاره کرد که چنانچه مقاله، حاصل کار تحقیقاتی دانشجو بوده و وی در طراحی پژوهش، اجرا و نگارش مقاله سهم مهم و اساسی بر عهده داشته است، باید او را نویسنده اول و اصلی مقاله قلمداد نمود. در چنین شرایطی، مسئولیت استاد راهنما کسب اطمینان از تحقق موارد فوق می باشد. اگر کلیه موارد فوق محقق گردید و نام دانشجو به عنوان نویسنده اصلی مقاله تعیین شد، بهتر است مسئولیت نویسنده مخاطب ( corresponding author ) را بر عهده استاد راهنما قرار داد. این نکته از آن جهت حائز اهمیت است که معمولاً آدرس تماس استاد راهنما ثابت می باشد در حالی که آدرس تماس دانشجو متغیر است. ار همین رو توصیه می گردد تا استاد راهنما نقش نویسنده مخاطب را بر عهده گیرد. تنها در مواردی که شروط نویسندگی برای یک دانشجو محقق نمی گردد، دیگر نمی توان وی را به عنوان نویسنده اصلی یا نویسنده اول قلمداد نمود و این مسئولیت مهم به استاد راهنما تفویض می گردد. مواردی که سبب می شوند تا شروط نویسندگی برای یک دانشجو محقق نگردیده و در نتیجه تغییر در ترتیب نام نویسندگان یک مقاله حاصل از تحقیق دانشجویی رخ دهد را می توان به شرح زیر خلاصه نمود: 1. استاد راهنما بخشی از طرح تحقیقاتی که خود قبلاً بر روی آن کار کرده را در اختیار دانشجو قرار می دهد تا آن را تکمیل نموده و نتایج آن را گزارش نماید. 2. نگارش مقاله از توانایی دانشجو خارج بوده و استاد راهنما باید شخصاً مسئولیت این امر مهم را برعهده گرفته و یا با راهنمایی های دقیق و بی وقفه خود، دانشجو را در امر نگارش مقاله هدایت نماید. 3. پس از پایان کار تحقیقات دانشجویی و قبل از تهیه مقاله، استاد راهنما تجزیه و تحلیل های جدیدتری را بر روی یافته های مقاله به عمل آورد و یا تحقیقات بیشتری را صورت دهد که کلیه این موارد، خارج از محدوده پژوهش اولیه بوده است. بنابراین، در صورت رخداد هر یک از موارد فوق، استاد راهنما، نویسنده اصلی مقاله قلمداد گردیده و نام دانشجو و یا دانشجویان، می تواند به عنوان نفرات دوم به بعد ذکر گردد. از آن جایی که پیشگیری از هر پدیده ای، به ویژه جر و بحث نویسندگی، بهتر از حل و فصل آن پس از بروز اختلاف می باشد، ضروری است تا اساتید دانشگاه ها هنگامی که درگیر انجام یک پروژه تحقیقاتی دانشجویی می گردند، از همان ابتدا تکلیف تعداد و ترتیب نام نویسندگان مقاله حاصل از آن تحقیق را مشخص نمایند. [1] - استاد گروه آموزشی پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان تلفن: 5234003-0391، دورنگار: 5225209-0391، پست الکترونیکی: [email protected]